Trái phiếu Chính phủ là một trong những công cụ đầu tư tài chính an toàn và ổn định nhất hiện nay. Với mức rủi ro thấp, khả năng dự đoán lợi nhuận và tính thanh khoản tốt, trái phiếu Chính phủ phù hợp cho nhà đầu tư cá nhân và tổ chức muốn đa dạng hóa danh mục, bảo toàn vốn và kiểm soát rủi ro. Bài viết sau sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện về trái phiếu Chính phủ tại Việt Nam – từ khái niệm, phân loại, mục đích phát hành đến cơ hội và rủi ro khi đầu tư.
Trái phiếu Chính phủ là loại chứng khoán nợ do Chính phủ phát hành nhằm huy động vốn cho ngân sách nhà nước hoặc các chương trình đầu tư công. Theo Luật Quản lý nợ công và các văn bản liên quan, trái phiếu Chính phủ do Bộ Tài chính phát hành và thường được Kho bạc Nhà nước tổ chức đấu thầu, quản lý và thanh toán. Khi nhà đầu tư mua trái phiếu, nghĩa là họ cho Chính phủ vay tiền, đổi lại sẽ được cam kết hoàn trả gốc và lãi vào thời điểm đáo hạn. Đây là một hình thức huy động vốn có độ an toàn cao, ít rủi ro vỡ nợ, đặc biệt đối với nợ bằng đồng nội tệ.
Trái phiếu Chính phủ là phương thức để nhà nước vay vốn
Các loại trái phiếu Chính phủ đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý tài chính và phát triển kinh tế quốc gia. Mỗi loại được thiết kế với những đặc điểm riêng biệt nhằm phục vụ các mục tiêu huy động vốn và quản lý ngân sách khác nhau. Dưới đây là phân tích chi tiết về từng loại.
Tín phiếu Kho bạc là loại trái phiếu Chính phủ có kỳ hạn ngắn, thường dưới một năm, được phát hành theo hình thức chiết khấu, tức là nhà đầu tư mua với giá thấp hơn mệnh giá và nhận lại mệnh giá khi đáo hạn. Mục đích chính của tín phiếu là bù đắp những thiếu hụt ngân sách tạm thời và đóng vai trò như một công cụ hiệu quả để Ngân hàng Nhà nước điều hành chính sách tiền tệ, ổn định thị trường.
Tín phiếu Kho bạc là một công cụ vay nợ ngắn hạn được phát hành bởi Kho bạc Nhà nước
Khác với tín phiếu, Trái phiếu Kho bạc có kỳ hạn từ một năm trở lên, thể hiện tính chất huy động vốn trung và dài hạn của trái phiếu Chính phủ. Lãi suất của loại trái phiếu này có thể được trả định kỳ (thường là 6 tháng hoặc 1 năm một lần) hoặc trả một lần vào cuối kỳ. Mục tiêu chính của Trái phiếu Kho bạc là huy động vốn cho ngân sách nhà nước, tài trợ các dự án đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng và các chương trình kinh tế xã hội dài hạn.
Mục tiêu của Trái phiếu Kho bạc là huy động vốn cho các dự án phát triển cơ sở hạ tầng
Công trái Xây dựng Tổ quốc là một loại trái phiếu Chính phủ đặc biệt, được phát hành với mục đích cụ thể và mang tính chất kêu gọi toàn dân đóng góp. Số vốn huy động từ công trái này thường được dùng để tài trợ cho các công trình, dự án trọng điểm quốc gia, có ý nghĩa lớn đối với sự phát triển kinh tế - xã hội và an ninh quốc phòng của đất nước, như các dự án hạ tầng lớn hoặc các công trình mang tính biểu tượng.
Công trái Xây dựng Tổ quốc là một loại trái phiếu Chính phủ đặc biệt
Trái phiếu Chính phủ được phát hành với nhiều mục đích chiến lược, tất cả đều nhằm đảm bảo sự ổn định tài chính vĩ mô và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững. Đây là công cụ quan trọng để quản lý nguồn lực quốc gia hiệu quả.
Bù đắp bội chi ngân sách nhà nước: Khi chi tiêu của Chính phủ vượt quá nguồn thu, việc phát hành trái phiếu giúp cân đối tài chính, đảm bảo các hoạt động thường xuyên của bộ máy nhà nước vẫn được duy trì. Điều này cực kỳ quan trọng để tránh gián đoạn các dịch vụ công thiết yếu.
Tài trợ đầu tư công: Trái phiếu Chính phủ cũng được phát hành để tài trợ cho các dự án và công trình trọng điểm quốc gia, những dự án đòi hỏi nguồn vốn lớn và dài hạn. Các công trình này có thể bao gồm cơ sở hạ tầng giao thông, năng lượng, giáo dục, y tế hoặc các dự án công nghệ cao, đóng góp trực tiếp vào sự phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao năng lực cạnh tranh của đất nước.
Cơ cấu lại nợ công: Phát hành trái phiếu Chính phủ còn được sử dụng để cơ cấu lại nợ công. Điều này liên quan đến việc thay thế các khoản nợ cũ có lãi suất cao hoặc kỳ hạn ngắn bằng các khoản nợ mới có lãi suất thấp hơn và kỳ hạn dài hơn. Mục tiêu là giảm gánh nặng trả nợ, tối ưu hóa chi phí vay vốn cho Chính phủ và cải thiện hồ sơ nợ công tổng thể, giúp quản lý rủi ro tốt hơn.
Hỗ trợ phát triển thị trường vốn: Cuối cùng, việc phát hành trái phiếu Chính phủ còn có mục đích hỗ trợ và phát triển thị trường vốn. Trái phiếu Chính phủ là tài sản an toàn, có tính thanh khoản cao, tạo ra một chuẩn mực lãi suất chuẩn cho các công cụ tài chính khác trên thị trường. Điều này thu hút các nhà đầu tư, giúp hình thành và hoàn thiện cấu trúc thị trường tài chính, tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp và tổ chức huy động vốn.
Trái phiếu Chính phủ được phát hành nhằm đảm bảo sự ổn định tài chính vĩ mô
Quy trình phát hành trái phiếu Chính phủ tại Việt Nam được thể hiện rõ qua hai giai đoạn chính: phát hành và giao dịch. Mỗi giai đoạn có những chủ thể và cơ chế hoạt động riêng, đảm bảo tính hiệu quả và minh bạch cho hoạt động huy động vốn của Nhà nước.
Thị trường sơ cấp (phát hành):
Các phương thức phát hành: Trên thị trường sơ cấp, trái phiếu Chính phủ được phát hành chủ yếu thông qua ba phương thức: đấu thầu, bảo lãnh phát hành và phát hành riêng lẻ. Đấu thầu là phương thức phổ biến nhất, cho phép xác định giá và lãi suất cạnh tranh. Bảo lãnh phát hành thường áp dụng khi cần huy động số lượng lớn và có sự cam kết của tổ chức tài chính. Phát hành riêng lẻ thường dành cho các nhà đầu tư tổ chức lớn.
Vai trò của các bên liên quan: Kho bạc Nhà nước là đơn vị tổ chức phát hành trái phiếu Chính phủ, chuẩn bị hồ sơ và thực hiện đấu thầu. Ngân hàng Nhà nước đóng vai trò hỗ trợ kỹ thuật, quản lý tài khoản và là đại lý thanh toán cho Kho bạc Nhà nước. Các thành viên đấu thầu bao gồm các ngân hàng thương mại và công ty chứng khoán, là những người trực tiếp tham gia mua trái phiếu từ Kho bạc Nhà nước.
Thị trường thứ cấp (giao dịch):
Giao dịch trên Sở Giao dịch Chứng khoán (HNX): Sau khi được phát hành trên thị trường sơ cấp, trái phiếu Chính phủ sẽ được niêm yết và giao dịch trên thị trường thứ cấp, chủ yếu tại Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX). HNX cung cấp nền tảng giao dịch tập trung, minh bạch, giúp nhà đầu tư dễ dàng mua bán trái phiếu. Đây là kênh quan trọng để tăng tính thanh khoản cho trái phiếu đã phát hành.
Các phương thức giao dịch (khớp lệnh, thỏa thuận): Trên HNX, trái phiếu Chính phủ được giao dịch theo hai phương thức chính: khớp lệnh liên tục và thỏa thuận. Khớp lệnh liên tục cho phép giao dịch nhanh chóng dựa trên giá đặt mua và đặt bán tốt nhất. Phương thức thỏa thuận phù hợp với các giao dịch có khối lượng lớn, cho phép các bên tự thỏa thuận về giá và khối lượng trước khi báo cáo Sở Giao dịch.
Vai trò của nhà đầu tư cá nhân và tổ chức: Nhà đầu tư cá nhân và tổ chức đóng vai trò quan trọng trong việc tạo thanh khoản cho thị trường trái phiếu Chính phủ thứ cấp. Các nhà đầu tư tổ chức như ngân hàng, quỹ đầu tư, công ty bảo hiểm thường chiếm tỷ trọng lớn trong giao dịch do nhu cầu quản lý danh mục đầu tư và chênh lệch lãi suất. Nhà đầu tư cá nhân cũng tham gia để tìm kiếm kênh đầu tư an toàn.
Lợi suất trái phiếu trên thị trường thứ cấp: Lợi suất trái phiếu trên thị trường thứ cấp phản ánh tổng lợi nhuận nhà đầu tư nhận được từ trái phiếu Chính phủ tính theo giá thị trường hiện tại. Lợi suất này biến động ngược chiều với giá trái phiếu. Khi giá trái phiếu tăng, lợi suất giảm và ngược lại. Lợi suất này là chỉ báo quan trọng về chi phí vay vốn của Chính phủ và kỳ vọng của thị trường.
Quy trình phát hành trái phiếu Chính phủ được theo sát bởi các cơ quan nhà nước
Đầu tư vào trái phiếu Chính phủ mang lại nhiều cơ hội hấp dẫn song cũng tiềm ẩn rủi ro mà nhà đầu tư cần cân nhắc kỹ lưỡng.
Cơ hội:
An toàn cao: Trái phiếu Chính phủ được coi là một trong những kênh đầu tư an toàn nhất do rủi ro tín dụng (rủi ro vỡ nợ) gần như bằng không, đặc biệt đối với nợ bằng nội tệ. Điều này là bởi Chính phủ có quyền in thêm tiền hoặc tăng thuế để thực hiện nghĩa vụ trả nợ, mang lại sự yên tâm cao cho nhà đầu tư.
Dòng tiền ổn định: Khi đầu tư vào trái phiếu Chính phủ, nhà đầu tư sẽ nhận được các khoản lãi định kỳ theo cam kết. Điều này tạo ra một nguồn thu nhập ổn định và đều đặn, rất phù hợp với những người có khẩu vị đầu tư an toàn hoặc muốn tái đầu tư để tích lũy tài sản một cách bền vững.
Tính thanh khoản tốt: Trái phiếu Chính phủ có tính thanh khoản cao, nghĩa là có thể dễ dàng mua bán trên thị trường thứ cấp (Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội - HNX) bất cứ lúc nào. Điều này giúp nhà đầu tư linh hoạt trong việc chuyển đổi tài sản thành tiền mặt khi cần thiết mà không gặp nhiều khó khăn.
Đa dạng kỳ hạn: Thị trường trái phiếu Chính phủ cung cấp nhiều loại kỳ hạn khác nhau, từ ngắn hạn (dưới 1 năm) đến trung hạn (1-5 năm) và dài hạn (trên 5 năm). Sự đa dạng này cho phép nhà đầu tư lựa chọn trái phiếu phù hợp với các mục tiêu và chiến lược đầu tư riêng, dù là bảo toàn vốn hay tối ưu hóa lợi nhuận trong dài hạn.
Cân bằng danh mục đầu tư: Do có mức độ rủi ro thấp và ít biến động hơn so với cổ phiếu, trái phiếu Chính phủ hoạt động như một công cụ cân bằng, giúp ổn định giá trị danh mục và bảo vệ vốn trong các giai đoạn thị trường biến động mạnh.
Rủi ro:
Về lãi suất: Mối quan hệ giữa giá trái phiếu Chính phủ trên thị trường thứ cấp và lãi suất thị trường là ngược chiều. Khi lãi suất thị trường tăng, giá trái phiếu hiện có (với lãi suất cố định thấp hơn) sẽ giảm và ngược lại. Ví dụ: Nếu bạn mua trái phiếu lãi suất 5% và lãi suất thị trường tăng lên 7%, giá trái phiếu của bạn sẽ giảm để lợi suất tương đương với thị trường.
Rủi ro lạm phát: Rủi ro lạm phát ảnh hưởng đến trái phiếu Chính phủ bằng cách làm suy giảm sức mua của dòng tiền lãi và vốn gốc nhận được. Nếu tỷ lệ lạm phát cao hơn lãi suất danh nghĩa của trái phiếu, lợi suất thực tế mà nhà đầu tư nhận được sẽ bị bào mòn, làm giảm giá trị thực của khoản đầu tư theo thời gian.
Rủi ro tái đầu tư: Rủi ro tái đầu tư xuất hiện khi trái phiếu Chính phủ đáo hạn hoặc khi nhà đầu tư nhận được các khoản lãi. Trong bối cảnh lãi suất thị trường đang có xu hướng đi xuống, nhà đầu tư có thể khó tìm được các cơ hội tái đầu tư với mức lợi suất hấp dẫn tương đương như khoản đầu tư ban đầu, ảnh hưởng đến tổng lợi nhuận dài hạn.
Rủi ro tín dụng quốc gia
Đối với nợ bằng ngoại tệ: Rủi ro tín dụng quốc gia khi đầu tư trái phiếu Chính phủ có tồn tại, đặc biệt ở các nền kinh tế mới nổi, nơi khả năng thanh toán bằng ngoại tệ có thể bị hạn chế
Đối với nợ bằng nội tệ: Rủi ro vỡ nợ hoàn toàn là cực kỳ thấp, dù vẫn có khả năng xảy ra chậm trả hoặc đàm phán lại điều khoản trong trường hợp khủng hoảng nghiêm trọng (cực kỳ hiếm). Rủi ro này thường được đánh giá thông qua xếp hạng tín nhiệm quốc gia. Xếp hạng tín nhiệm không chỉ là thước đo khả năng trả nợ mà còn là đánh giá khách quan về sự ổn định tài chính và kinh tế vĩ mô của một quốc gia, từ đó tác động trực tiếp đến thanh khoản nội tệ.
Trái phiếu Chính phủ cũng tiềm ẩn rủi ro song song với cơ hội phát triển
Trong bối cảnh tình hình trong nước và quốc tế còn nhiều bất ổn, biến động khó lường, Kho bạc Nhà nước tiếp tục triển khai các giải pháp huy động vốn, chủ động điều hành lãi suất phát hành phù hợp với điều kiện thị trường đồng thời giám sát chặt chẽ nhằm nâng cao hiệu quả quản lý Ngân sách nhà nước.
Quy mô thị trường: Theo Hiệp hội Thị trường Trái phiếu Việt Nam (VBMA), tính chung trong 4 tháng đầu năm 2025, tổng giá trị Trái phiếu Chính phủ phát hành thông qua hình thức đấu thầu đạt 152.867 tỷ đồng. Tổng khối lượng huy động từ đầu năm đến hết ngày 19/03/2025: 98.469 tỷ đồng, với 4 mức kỳ hạn là 5 năm - 10 năm - 20 năm - 30 năm. Lãi suất phát hành bình quân: 2,91%/năm
Các chủ thể tham gia chính.
Chủ thể phát hành: Bộ Tài Chính, Kho bạc nhà nước
Chủ thể tham gia thị trường sơ cấp (mua trái phiếu từ tổ chức phát hành): Ngân hàng thương mại, Công ty chứng khoán, Quỹ đầu tư, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) và các Tổ chức tài chính khác.
Chủ thể tham gia thị trường thứ cấp (mua bán trái phiếu đã phát hành): Các nhà đầu tư tổ chức, Nhà đầu tư cá nhân, Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX), Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC)
Cơ quan quản lý và giám sát: Bộ Tài Chính, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN), Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN)
Điểm nổi bật của thị trường Trái phiếu Chính phủ:
Thị trường trái phiếu Chính phủ Việt Nam đang cho thấy khả năng huy động vốn hiệu quả, đóng góp vào đầu tư phát triển quốc gia. Điểm nổi bật gần đây là khả năng thích ứng linh hoạt trước những biến động thị trường tài chính tiền tệ trong quý I/2025.
Mặc dù áp lực tỷ giá USD/VND, việc Ngân hàng Nhà nước điều chỉnh chính sách, tăng thanh khoản và dừng phát hành tín phiếu đã cải thiện đáng kể công tác phát hành. Quý I/2025 ghi nhận huy động thành công 110.440 tỷ đồng, đạt gần 100% kế hoạch quý. Kỳ hạn phát hành tập trung vào 5, 10, 15 năm với lãi suất bình quân hợp lý, cho thấy thị trường đang duy trì ổn định và phát triển.
Trong bối cảnh tăng trưởng tín dụng khiêm tốn, hoạt động đầu tư trái phiếu Chính phủ cũng được đẩy mạnh. Với kế hoạch gọi thầu kỷ lục 500 nghìn tỷ đồng trong năm 2025, thị trường dự kiến sẽ tiếp tục sôi động. Kho bạc nhà nước cũng đã thu hẹp chênh lệch lợi suất trên thị trường sơ cấp và thứ cấp gần như tiệm cận với nhau ở các kỳ hạn trên 10 năm. Điều này cũng phần nào khiến cho các phiên đấu thầu trái phiếu Chính phủ trở nên hấp dẫn hơn so với giai đoạn trước.
Xu hướng và mối liên hệ giữa trái phiếu Chính phủ và xếp hạng tín nhiệm
Xếp hạng tín nhiệm quốc gia là yếu tố cốt lõi ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng huy động vốn của Chính phủ thông qua kênh trái phiếu. Một quốc gia có mức tín nhiệm cao sẽ được thị trường nhìn nhận là có rủi ro tín dụng thấp, từ đó giúp Chính phủ tiếp cận nguồn vốn quốc tế với chi phí vay ưu đãi hơn, đồng thời tạo niềm tin cho nhà đầu tư trên cả thị trường sơ cấp và thứ cấp.
Tại Việt Nam, việc cải thiện xếp hạng tín nhiệm quốc gia đang là một mục tiêu chiến lược quan trọng. Theo Quyết định số 412/QĐ-TTg, Chính phủ đặt mục tiêu nâng hệ số tín nhiệm lên mức Baa3 (theo thang đánh giá của Moody’s) đến năm 2030. Để hiện thực hóa mục tiêu này, nhiều giải pháp đã và đang được triển khai – từ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, cải thiện thể chế, nâng cao năng lực quản trị tài chính công đến tăng tính minh bạch trong điều hành vĩ mô.
Việt Nam đang nỗ lực hết mình để cải thiện xếp hạng tín nhiệm quốc gia
Trong bối cảnh đó, trái phiếu Chính phủ Việt Nam tiếp tục khẳng định vị thế là kênh đầu tư an toàn, ổn định và giàu tiềm năng. Hành lang pháp lý ngày càng hoàn thiện, cùng nỗ lực nâng cao tín nhiệm quốc gia, đang tạo điều kiện thuận lợi để thị trường trái phiếu Chính phủ phát triển bền vững, trở thành lựa chọn ưu tiên cho nhà đầu tư muốn bảo toàn vốn, kiểm soát rủi ro và đồng hành cùng quá trình phát triển kinh tế đất nước.
Tiếng Việt
English